Autor : Maciej Kowalski

 

 

Przeczytaj również :

 

 

Zadzwoń

Trener personalny - Maciej Kowalski

Uważasz artykuł za pomocny ? Kliknij Lubię to 

Trener personalny online - Maciej Kowalski

Niewątpliwie otyłość należy do jednych z największych wyzwań zdrowia publicznego. Jest to problem wciąż aktualny. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) informuje, że otyłość dotyczy aż 400 mln osób dorosłych na świecie. Natomiast z problemem nadwagi boryka się ponad 1,6 mld osób dorosłych. Problem otyłości nie dotyczy jedynie osób dorosłych. Statystki są zatrważające i obecnie uważa się, że co piąte dziecko w Europie charakteryzuje się nadmiernie zwiększoną masą ciała. Problem ten oczywiście dotyczy również Polski. Okazuje się, że 60% mężczyzn w naszym kraju i ponad połowa kobiet boryka się z problemem nadwagi bądź otyłości. Przyczyn otyłości jest mnóstwo i są one złożone. Do czynników środowiskowych należą między innymi: siedzący tryb życia, nadmiar tłuszczu, fruktozy i sacharozy w diecie, mała aktywność fizyczna czy czynniki ekonomiczne. Zaś do czynników genetycznych można przypisać: spaczoną funkcję komórki tłuszczowej, zaburzenia w termogenezie czy zaburzenia w wydzielaniu hormonów. Jeśli jesteś ciekaw czy otyłość jest dziedziczona i jakie geny mogą odpowiadać za ten proces, zachęcam do lektury dalszej części artykułu.

 

Spis treści:

 

  1. Czym jest otyłość ?

  2. Jakie są przyczyny otyłości ?

  3. Jaka jest rola genów w powstawaniu otyłości ?

  4. Czy istnieje gen otyłości ?

  5. Jakie badania genetyczne wykonać ?

 

 

Czym jest otyłość ?

 

 

Otyłość jest zaliczana do chorób przewlekłych, która charakteryzuje się podwyższoną zawartością tkanki tłuszczowej. Odpowiednio u mężczyzn powyżej 25% natomiast u kobiet powyżej 30% masy ciała. By precyzyjnie określić definicję otyłości potrzeba wyznaczyć ilość tłuszczu w organizmie oraz jego rozmieszczenie. Do tego celu służą metody antropometryczne, ultradźwiękowe, impedancja bioelektryczna, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa czy metoda rentgenowskiej absorpcjometrii. By określić stopień nadwagi stosuje się wskaźnik masy ciała – BMI (ang. Body Mass Index). Możesz wyznaczyć go sam korzystając ze wzoru:

= kg/m2

 

Podział wskaźnika masy ciała według WHO:

 

Prawidłowa masa ciała

18,5-24,9

Nadwaga

25-29,9

Otyłość

30-39,9

Otyłość olbrzymia

>40

 

 

By ocenić z kolei rozmieszczenie tkanki tłuszczowej najczęściej stosuje się określenie obwodu talii oraz bioder a następnie oblicza tzw. WHR (Waist to Hip Ratio) czyli stosunek obwodu talii do bioder. U kobiet otyłość brzuszna jest rozpoznawana gdy wskaźnik ten jest wyższy lub równy 0,8. Natomiast u mężczyzn gdy jest wyższy lub równy 1,0. Wadą takich pomiarów jest fakt, że określają one zarówno ilość tkanki podskórnej jak i wewnątrzbrzusznej. Dodatkowo są one zależne od masy kostnej czy od ilości gazów jelitowych. Do prostych sposobów służącym ocenie rozmieszczenia tkanki tłuszczowej jest zaliczany pomiar wyłącznie obwodu talii. Jeśli u kobiety obwód talii wynosi 80-88 cm, a u mężczyzny 94-102 cm wówczas prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań związanych z otyłością jest znacznie zwiększone. Natomiast gdy u kobiet obwód talii jest większy niż 88 cm, a u mężczyzn jest większy niż 102 cm jednoznacznie wskazuje to na nadmiar tłuszczu co może w znacznym stopniu niekorzystnie wypływać na stan zdrowia.

 

 

Jakie są przyczyny otyłości?

 

 

Otyłość charakteryzuje się dodatnim bilansem energetycznym, który utrzymuje się przez dłuższy czas. Temu procesowi niewątpliwe sprzyjają czynniki genetyczne, środowiskowe, leki i inne. Czynniki środowiskowe niejednokrotnie połączone wraz z genetycznymi należą do głównych przyczyn występowania otyłości. Do czynników środowiskowych można zaliczyć: małą aktywność fizyczną oraz szeroki dostęp do żywności wysoko przetworzonej oraz wysokokalorycznej. Obecnie uważa się, że czynniki genetyczne w 25-40% są odpowiedzialne za występowanie otyłości.

 

Dlaczego czynniki genetyczne są ważne?

 

Czynniki genetyczne w dużej mierze determinują regulację apetytu. Wpływają na wybór produktów, które obfitują w tłuszcz oraz cukier. Oddziałują również na funkcję komórek tłuszczowych - poprzez wydzielanie substancji, które są metabolicznie aktywne jak choćby: leptyna (białko odgrywające rolę w regulacji pobierania pokarmu) czy rezystyna (polipeptyd stymulujący śródbłonki do gromadzenia lipidów). Czynniki genetyczne wpływają także na termogenezę poposiłkową oraz podstawową przemianę materii.

Geny a otyłość

Pozostałe przyczyny

 

Warto również zwrócić uwagę na inne przyczyny, które powodują otyłość jak choćby spaczona funkcja podwzgórza, co jest związane np. z guzami, które umiejscawiają się w tej okolicy. Otyłość może być także objawem zaburzeń związanych z gruczołami endokrynnymi np. nieprawidłowa praca tarczycy czy zaburzenia wydzielania hormonów trzustki, przysadki, nadnerczy oraz jajników. Także wydzielanie hormonów, które regulują apetyt – gównie neuropeptyd Y oraz galanina, kortyzol, wydzielanie hormonów wzrostu, wrażliwość tkanek na insulinę i inne mogą przyczyniać się do powstawiania choroby przewlekłej jaką jest otyłość.

 

Czy można mieć predyspozycje genetyczne do otyłości?

 

U zwierząt mutacja pojedyncza genu ob./ob., który jest odpowiedzialny za produkcję leptyny zazwyczaj kończy się otyłością. U niektórych ludzi także występują mutacje jednogenowe, które w sposób zasadniczy wpływają na funkcję białek, które biorą udział w regulacji gospodarki energetycznej. Jednakże u większości ludzi skłonność do otyłości jest spowodowana mutacją wielu takich genów to znaczy genów odpowiedzialnych za regulację gospodarki energetycznej. Efekt jest taki, że magazynowanie dominuje nad wydatkowaniem. W powstawaniu otyłości u człowieka bierze udział aż 250 genów. Większość z nich wymaga badań klinicznych gdyż ich działanie nie jest jeszcze w pełni wyjaśnione. Niektóre zespoły chorobowe, które są uwarunkowane genetycznie są ściśle związane z nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej w organizmie. Należą do nich: zespół Turnera, zespół Bardeta-Biedla, zespół Pradera-Williego, zespół Steina-Leventhala, choroba Gierkego, zespół Morgagniego-Morella-Stewarta czy choroba Dercuma. Warto podkreślić, że także zgodność stopnia nadwagi jest dwukrotnie większa u bliźniąt jednojajowych niż u dwujajowych. Natomiast jeśli chodzi o predyspozycje w odniesieniu do grup etnicznych to są one odmienne pomimo występowania podobnych czynników środowiskowych np. z otyłością można się spotkać częściej u Afroamerykanów czy rdzennych mieszkańców Ameryki. Również należy wspomnieć o tym, że zarówno wskaźnik masy ciała jak i rozmieszczenie tkanki tłuszczowej są dziedziczone w 25%. Przy czym członkowie rodziny nie są powiązani jedynie genetycznie, warto zwrócić uwagę, że łączy ich również tryb życia, nawyki żywieniowe czy środowisko, a to one odpowiadają w dużej mierze za ujawnienie się czynników genetycznych.

 

 

Jaka jest rola genów w powstawaniu otyłości?

 

 

Za powstawanie tzw. otyłość jednogenowej są odpowiedzialne mutacje, które zachodzą w kilku genach jednakże większość z nich dotyczy genu dla 4 receptora melanokortyny (MC4R), genu leptyny i receptora leptyny – które w znacznym stopniu odpowiadają za regulację podwzgórzową apetytu i utrzymanie homeostazy energetycznej.

 

Jak możesz rozpoznać otyłość jednogenową? Jeśli występują u Ciebie:

 

- niekontrolowane napady głodu

- znaczny przyrost masy ciała od niemowlęctwa

- rozwój ciężkiej otyłości w młodym wieku (< 3 lata)

- zachowania objawiające się poszukiwaniem (stałym) żywności od niemowlęctwa ( > 6 miesiąca życia)

 

Czym dokładnie jest leptyna?

 

Leptyna jest to polipeptyd kodowany przez gen ob. (obese). Nazywana jest także hormonem sytości, ponieważ wywiera hamujący wpływ na spożywanie pokarmu. Jest także odpowiedzialna za regulację energii i warunkuje wrażliwość tkanek na insulinę. Warto zauważyć, że hormon ten przenika przez barierę krew-mózg do ośrodków, znajdujących się w podwzgórzu, które są odpowiedzialne za regulację apetytu. Powoduje wywołanie odczucia sytości i zmniejszenia apetytu. Zapoznaj się z działaniem leptyny przedstawionym w uproszczonej formie na grafice:

 

Leptyna działanie i wpływ na otyłość

 

Mutacje genu leptyny (LEP) i receptora leptyny (LEPR)

 

Mutacja genu leptyny występuje rzadko. Dlatego też rozpoczęto badania nad mutacją genu receptora leptyny. Defekt wykryto u 3% osób które zostały zbadane w tym kierunku. Osoby te posiadały zwiększoną masą ciała i znaczny wzrost poziomu tkanki tłuszczowej. Dodatkowo charakteryzowała je hiperfagia , czyli nadmierne zwiększenie łaknienia. Taki obraz stał się wyróżniający dla osób właśnie z mutacją genu leptyny i/bądź receptora leptyny. Warto podkreślić również, że u tych osób występuje wczesna otyłość, a także znaczne nagromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicach tułowia i kończyn. Badania klinicznie jednoznacznie wykazały, że podaż zrekombinowanej leptyny osobom z mutacją genu leptyny powoduje ograniczenie poboru pokarmu w znacznym stopniu, a także wpływa na zmniejszenie masy ciała. Zatem pamiętaj, jeśli cierpisz na otyłość warto zbadać stężenie leptyny w organizmie.

 

Mutacje genu 4 receptora melanokortyny (MC4R)

 

Ośrodek sytości znajdujący się w jądrze przykomorowym podwzgórza decyduje o wydatkowaniu bądź pobieraniu energii. Posiada on receptory melanokortyny typu 4. Melanokortyna reguluje apetyt i jest ligandem receptora MC4R. Otyłość która jest związana z mutacją tego genu zalicza się do najczęstszych typów otyłości jednogenowej. Pacjent z reguły charakteryzuje się zwiększoną masą kostną oraz podwyższoną zawartością tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej co oczywiście wpływa na wysoką masę ciała. Dodatkowo często współwystępuje hiperinsulinemia oraz hiperfagia. Co prawda efekt mutacji tego genu jest mniejszy w porównaniu z mutacją LEP/LEPR, jednakże występuje częściej. Niestety nie zaproponowano do tej pory terapii. Natomiast badania molekularne są tylko metodą diagnostyczną.

 

Mutacje genu 4 receptora melanokortyny (MC4R)

 

 

Czy istnieje gen otyłości?

 

 

Gen FTO (Fat Mass and Obesity Associated Gene)

 

Gen FTO wywiera istotny wpływ w badaniach asocjacyjnych całego genomu. Szczególnie dotyczących cukrzycy typu 2. Okazuje się, że niekorzystny wariant tego genu może mieć związek z wystąpieniem otyłości zarówno u dorosłych jak i też u dzieci. Co prawda gen FTO nie wpływa na masę urodzeniową dziecka jednakże odgrywa istotną rolę u dzieci w wieku 11-14 lat. Badania jednoznacznie potwierdzają, że dzieci u których wystąpił polimorfizm genu FTO charakteryzowały się zwiększonym wskaźnikiem masy ciała. Osoby posiadające jeden allel ryzyka są bardziej narażone na wystąpienie otyłości niż osoby nie posiadające tego allelu. Zaskakujące wyniki przyniosły badania w świetle których nosicielstwo allelu ryzyka jest w dużym stopniu związane z nadmiernym poborem pokarmu oraz z hiperalimentacją, czyli skłonnością do przejadania się. Głównym efektem tych zaburzeń jest znacznie zwiększone pobieranie energii w stosunku do jej wydatkowania. Reasumując polimorfizm genu FTO jest silnie związany ze zwiększoną masą ciała, zawartością tkanki tłuszczowej czy poborem pokarmu. Dlatego też osoby z tym polimorfizmem genu wymagają większych restrykcji energetycznych i zwiększonej aktywności fizycznej. Ruch w tym przypadku powinien stanowić istotny oraz nieodłączny element programu redukcyjnego.

 

Receptory aktywowane przez proliferatory peroksysomów

 

Gen PPARγ (PPAR – Peroxisome Proliferator Activated Receptor) jest to gen receptora aktywowanego przez proliferatory peroksysomów. Jego mutacja może być przyczyną wielu zaburzeń, między innymi rozwoju zespołu metabolicznego czy zmian miażdżycowych. Receptor ten jest głównie odpowiedzialny za prawidłowy metabolizm lipidów oraz różnicowanie się komórek tłuszczowych i ich wrażliwość na insulinę. Bierze również udział w utrzymaniu homeostazy glukozy oraz insuliny. Kiedy receptor ten jest stymulowany zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej podskórnej. Badania wskazują, że polimorfizm tego genu (Pro115Gln) jest skorelowany z nadmierną masą ciała, wysokim stężeniem leptyny oraz zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia cukrzycy typu 2. Inny polimorfizm tego genu (Pro12Ala) jest odpowiedzialny za zwiększony przyrost masy ciała, podwyższonym BMI czy większymi obwodami bioder. Dodatkowo u osób z niekorzystnym allelem bardzo często obserwuje się zaburzenia gospodarki lipidowej co wiąże się z obniżonym poziomem cholesterolu HDL, podwyższonym poziomem cholesterolu całkowitego i triglicerydów. Ponadto wykazano że istotny wpływ na ekspresję tego genu mają czynniki środowiskowe. Otóż osoby z niekorzystnym allelem, które spożywały w dużej mierze nasycone kwasy tłuszczowe charakteryzowały się w znacznym stopniu występowaniem nadwagi i otyłości. Dodatkowo osoby te reagowały na dietę o obniżonej kaloryczności, ale również musiały wykazywać znaczną aktywność fizyczną, gdyż po przerwaniu tych działań zaobserwowano przyrost masy ciała. Dlatego też osoby u których występuje wyżej wymieniony polimorfizm powinny zwracać szczególną uwagę na ilość w diecie nasyconych kwasów tłuszczowych. Powinno być ich jak najmniej. Zaleca się natomiast spożywanie w zwiększonej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych których źródłem są:

 

- tłuste ryby – łosoś, makrela, śledź, halibut, dorsz

- olej z lnu złocistego czy rzepaku

- olej z ogórecznika lekarskiego

- olej sojowy

- nasiona sezamu, soi, kukurydzy, wiesiołka

- orzechy włoskie

- oliwa

 

Zwróć również uwagę na aktywność fizyczną, która powinna występować systematycznie i regularnie. W ten sposób zmniejszysz insulinooporność.

 

 

Jak możesz rozpoznać czy masz skłonność do nadwagi i otyłości? Zrób badania genetyczne!

 

 

Badanie obejmuje pobranie wymazu z policzka, a następnie przekazanie go do odpowiedniego laboratorium genetycznego, które oferuje taki panel badań. Z reguły laboratoria wykonują test na obecność wariantów jednego lub kilku genów takich jak gen FTO czy MC4R. Ewentualne mutacje nie tylko zwiększą Twoją świadomość co do skłonności do nadwagi i otyłości, ale również dowiesz się czy wykazujesz większe predyspozycje do wystąpienia u Ciebie chorób takich jak cukrzyca czy zespół policystycznych jajników, co pomoże Ci podjąć stosowne działania profilaktyczne.

 

 

Podsumowanie

 

 

Otyłość, która współwystępuje z innymi zaburzeniami może mieć podłoże genetyczne. Im wcześniej wykryty zostanie defekt tym szybciej osiągniesz redukcję masy ciała i poprawisz parametry metaboliczne. Od momentu postawienia diagnozy potrzebna jest kompleksowa oraz profesjonalna opieka. Znajomość mutacji poszczególnych genów, które wpływają na wystąpienie otyłości jest cenną informacją nie tylko dla samego dietetyka, ale i również dla Ciebie - na drodze procesu redukcji masy ciała. Badania genetyczne są bardzo przydatne i umożliwiają indywidualnie podejście do pacjenta. Niejednokrotnie wykazano, że niektóre osoby posiadające allele ryzyka charakteryzują się zwiększoną utratą masy ciała. Dlatego też pomoc dietetyczna winna być silnie zindywidualizowana by zalecenia ustalane na podstawie tych wyników mogły przynieść lepsze rezultaty i korzystne dla pacjenta efekty. Połączenie badań genetycznych z właściwą dietą może przynieść wiele korzystnych skutków. Nie tylko obejmują one redukcję masy ciała, ale również poprawę stanu zdrowia i samopoczucia, a także wpływają na prewencję wielu chorób. Należy jednak pamiętać, że pomimo występowania mutacji silny wpływ na występowanie otyłości mają czynniki środowiskowe, co wiąże się z kolei ze zmianą stylu życia czyli zwiększeniem aktywności fizycznej oraz zmianą nawyków żywieniowych.

 

 

Bibliografia:

 

1.Kushner R., Lawrence V., Kuma S: Otyłość. Praktyczny podręcznik kliniczny, wyd. medipage, Warszawa, 2017

2. Męczekalski B., Czyżyk A., Warenik-Szymankiewicz A.: Rola genów w powstawaniu otyłości. Współczesne poglądy, patogeneza, aspekty kliniczne, Via medica, 2008

3. Czasopismo Dietetyka współczesna – numer 1 i 2

4. Jaorsz M., Praktyczny podręcznik dietetyki, wyd. IŻŻ, Warszawa, 2010

5. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D., Dietoterapia, wyd. PZWL, Warszawa 2015

 

 

 

Kontakt ze mną

dane kontaktowe

Trener personalny Warszawa - Maciej Kowalski
Twój e-mail:
Treść wiadomości:
Wyślij
Wyślij
Formularz został wysłany - dziękujemy.
Proszę wypełnić wszystkie wymagane pola!

Maciej Kowalski

 

tel. 661 499 583

e-mail.maciejkowalskitrener@gmail.com

Chcesz żebym Ci pomógł ?

 

Trener osobisty i dietetyk online - Maciej Kowalski

Formularz kontaktowy

 

Imię
Twój e-mail:
Treść wiadomości:
Wyślij
Wyślij
Formularz został wysłany - dziękujemy.
Proszę wypełnić wszystkie wymagane pola!
15 sierpnia 2018
Geny a otyłość

Geny a otyłość. Czy otyłość jest dziedziczna ?

Kontakt

 

Tel; 661 499 583

email : maciejkowalskitrener@gmail.com

adres ; Jana Pawła Woronicza 31

02-640 Warszawa

siłownie: Zdrofit, Qbik Loft Aparts

Współpraca online z dietetykiem 

                        

Dietetyk online                                                      

Dieta online

Współpraca online z trenerem

 

Trener personalny online

 

Plan treningowy online

Google Moja Firma - Maciej Kowalski trener personalny
facebook
Trener osobisty i dietetyk online

Nazywam się Maciej Kowalski i jestem trenerem personalnym oraz dietetykiem z Warszawy. Oferuje skuteczne odchudzanie oraz poprawę kondycji i sprawności fizycznej w atrakcyjnej cenie.